του Κ. Κατώπη*
Στη δεκαετία του 1980, ο Τσα
ουσέσκου διέταξε την εξαγωγή του μεγαλύτερου μέρους της γεωργικής και βιομηχανικής παραγωγής της χώρας, προκειμένου να εξοφλήσει το εξωτερικό χρέος της. Το αποτέλεσμα ήταν να εμφανιστούν εγχώριες ελλείψεις σε βασικά αγαθά που έκαναν την καθημερινή ζωή των Ρουμάνων έναν αγώνα για επιβίωση. Επιβλήθηκε δελτίο στα τρόφιμα ενώ οι διακοπές θέρμανσης, φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού έγιναν ο κανόνας. Υπάρχει άραγε κίνδυνος το πρόγραμμα ΗΛΙΟΣ που αποσκοπεί στην εξαγωγή ενέργειας από φωτοβολταϊκά, κυρίως στη Γερμανία, να εξελιχθεί στο ενεργειακό αντίστοιχο της εξαγωγικής πολιτικής του Τσαουσέσκου; Να μας οδηγήσει δηλαδή στην ενεργειακή «πείνα» της μη επίτευξης του δεσμευτικού στόχου για 40% ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας το 2020;
Πριν επιχειρήσουμε να απαντήσουμε οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε ότι η εξαγωγή πράσινης ενέργειας είναι καλό πράγμα και η ανάπτυξη δικτύων μεταφοράς της από την Ελλάδα στην Κεντρική Ευρώπη ακόμα καλύτερο καθώς αυτό μακροπρόθεσμα μπορεί να ωφελήσει όλες τις ΑΠΕ πέραν των φωτοβολταϊκών.
Συνεπώς υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις που προγράμματα όπως το ΗΛΙΟΣ θα πρέπει να πληρούν ώστε να διατηρήσουν το θετικό πρόσημο τόσο ως προς την ανάπτυξη των ΑΠΕ στην Ελλάδα, όσο και συνολικά ως προς την εθνική οικονομία. Οι προϋποθέσεις αυτές είναι δύο: Πρώτο ότι το ΗΛΙΟΣ και τα έργα του θα έχουν αποκλειστικά εξαγωγικό χαρακτήρα και δε θα ανταγωνίζονται με οποιονδήποτε τρόπο τα έργα ΑΠΕ του Εθνικού Σχεδίου Δράσης δεδομένου ότι τυχόν αποτυχία επίτευξης των δεσμευτικών εθνικών στόχων για το 2020 θα έχει τεράστιο κόστος για τη χώρα. Δεύτερο ότι θα επιδιωχθεί και θα επιτευχθεί μεγιστοποίηση του εθνικού οφέλους ή αλλιώς της εγχώριας προστιθέμενης αξίας.
Θεωρητικά η πρώτη προϋπόθεση καλύπτεται ήδη από το εισαγωγικό άρθρο του νέου νόμου για το ΗΛΙΟΣ, όχι όμως επαρκώς, ενώ οι επόμενες διατάξεις αφήνουν σαφή περιθώρια για ανησυχία. Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι το ΥΠΕΚΑ δεν φρόντισε να διασφαλίσει νομοθετικά ότι η ενέργεια από το ΗΛΙΟΣ που θα παράγεται στην Ελλάδα θα διοχετεύεται αποκλειστικά για φυσική εξαγωγή, δηλαδή θα μεταφέρεται πραγματικά και θα καταναλώνεται στη Γερμανία. Αντιθέτως τόσο από το νόμο όσο και από τις μετέπειτα επίσημες ενημερώσεις είναι σαφές ότι τουλάχιστον η πρώτη φάση του έργου στηρίζεται στη δυνατότητα στατιστικής μεταφοράς βάσει του σχετικού μηχανισμού της Οδηγίας 2009/28. Σύμφωνα με αυτόν, η ενέργεια που παράγεται από έργα του ΗΛΙΟΣ στην Ελλάδα δε θα εξάγεται, αλλά θα καταναλώνεται εδώ, θα μετράει όμως στατιστικά στο στόχο ΑΠΕ της Γερμανίας. Αυτό όμως σημαίνει ότι η ενέργεια αυτή ως φυσικό μέγεθος θα περνάει στο ελληνικό ηλεκτρικό σύστημα αξιοποιώντας τους ίδιους πεπερασμένους πόρους, όπως καλώδια, υποσταθμοί κλπ με τα «εθνικά» έργα ΑΠΕ. Δεδομένου μάλιστα ότι ο νόμος δίνει στα έργα του ΗΛΙΟΣ απόλυτη προτεραιότητα σε όλες τις φάσεις ανάπτυξης τους, είναι εύλογο να προκαλείται μια ανασφάλεια σε όλους τους άλλους επενδυτές ΑΠΕ.
Ανησυχία όμως δημιουργεί και ο βασικός μηχανισμός με τον οποίο σχεδιάζεται να λειτουργήσει το ΗΛΙΟΣ, αυτός των Κοινών Έργων μεταξύ κρατών – μελών. Σύμφωνα με αυτόν ένα κράτος – μέλος, η Γερμανία εν προκειμένω, μπορεί να συγχρηματοδοτήσει ένα έργο ΑΠΕ στην Ελλάδα και ένα μέρος της παραγόμενης ενέργειας να πιστώνεται στους δικούς της εθνικούς στόχους ΑΠΕ. Ούτε σε αυτό το μηχανισμό υπάρχει σαφής υποχρέωση φυσικής μεταφοράς της ενέργειας. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι ο αντίστοιχος μηχανισμός για κοινά έργα με τρίτες χώρες (εκτός ΕΕ) της Οδηγίας προβλέπει σαφή υποχρέωση φυσικής μεταφοράς και κατανάλωσης της ενέργειας εντός της ΕΕ, το ΥΠΕΚΑ όμως αρνήθηκε να συμπεριλάβει στο νόμο του ΗΛΙΟΣ τέτοια υποχρέωση, παρότι έγινε η σχετική πρόταση από φορείς των ΑΠΕ κατά τη συντομότατη διαβούλευση που προηγήθηκε.
Επιπλέον ο μηχανισμός των κοινών έργων στην Οδηγία περιγράφεται ως γενική ιδέα και φυσικά δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ στην πράξη. Όπως παραδέχεται το ΥΠΕΚΑ και οι σύμβουλοι του για το ΗΛΙΟΣ, αυτό σημαίνει ότι το πραγματικό πλαίσιο λειτουργίας βρίσκεται τώρα υπό διαμόρφωση σε μια τριμερή συνεννόηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τις ενδιαφερόμενες χώρες. Αν σε αυτό συνυπολογιστεί η τεράστια πίεση που δημιουργεί η ένταξη του ΗΛΙΟΣ στους πόρους για την αποπληρωμή του χρέους του νέου μνημονίου, γίνεται αντιληπτό ότι ο δημόσιος έλεγχος στον τελικό σχεδιασμό του θα είναι ελάχιστος κι αυτό στην καλύτερη περίπτωση.
Σε ότι αφορά τη δεύτερη προϋπόθεση, τη μεγιστοποίηση του οφέλους για την εθνική οικονομία, αυτή επιτυγχάνεται καταρχάς με τα άμεσα έσοδα που θα έχει το Ελληνικό Δημόσιο από το ποσοστό συμμετοχής του στα έργα του ΗΛΙΟΣ. Σύμφωνα με το ΥΠΕΚΑ το ποσοστό αυτό θα καθορισθεί από τα περιθώρια της αγοράς στον κύκλο παραγωγή – μεταφορά – πώληση της ενέργειας, που προς το παρόν είναι άγνωστα. Η γερμανική πλευρά κατέστησε ήδη σαφές – είναι και λογικό άλλωστε – ότι δεν προτίθεται να πληρώνει την ενέργεια από το ΗΛΙΟΣ ακριβότερα από την τιμή που πληρώνει στα δικά της εγχώρια φ/β. Καθώς όμως η εγχώρια τιμή βρίσκεται σε γρήγορη αποκλιμάκωση, εκφράζονται φόβοι όχι μόνο ότι το περιθώριο κέρδους θα είναι μικρό, αλλά ακόμη και ότι το όλο πρόγραμμα πιθανά να στερείται βιωσιμότητας!
Ο άλλος σημαντικός παράγοντας για την εγχώρια προστιθέμενη αξία είναι η δουλειά που θα προσφέρει σε εργαζόμενους και επιχειρήσεις εντός Ελλάδας και κυρίως συνίσταται στο ερώτημα αν θα αποτελέσει εφαλτήριο για την ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανίας παραγωγής φ/β εξοπλισμού που σήμερα υπάρχει, αλλά βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο. Άλλες ευρωπαϊκές χώρες στο πρόσφατο παρελθόν έχουν αξιοποιήσει την ταχεία ανάπτυξη των ΑΠΕ για το σκοπό αυτό θεσπίζοντας ειδικά κίνητρα και διαδικασίες με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Ισπανίας στην αιολική ενέργεια. Στην περίπτωση όμως του ΗΛΙΟΣ δε φαίνεται να υπάρχουν τέτοιες προθέσεις, αντιθέτως το ΥΠΕΚΑ απαντάει «ξερά» ότι ο εξοπλισμός θα επιλεγεί αυστηρά με κριτήρια της αγοράς και ελεύθερου ανταγωνισμού. Ταυτόχρονα είναι γνωστό ότι ένα βασικό κίνητρο της Γερμανίας για τη προώθηση του ΗΛΙΟΣ είναι το άνοιγμα μιας νέας μεγάλης αγοράς για τη δική της βιομηχανία φ/β που σήμερα αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα.
Ένα ακόμα κρίσιμο σημείο είναι οι όροι με τους οποίους θα χωροθετηθούν και θα υλοποιηθούν τα έργα του ΗΛΙΟΣ. Ο σχετικός νόμος παρέχει τέτοια προνόμια και προτεραιότητα σε αυτά που όχι μόνο δημιουργούν ένα ζήτημα ανισοτιμίας με τα «εθνικά» έργα ΑΠΕ, αλλά και σοβαρές αμφιβολίες αν θα μπορέσουν να επιβληθούν στα έργα του ΗΛΙΟΣ οι όροι που θα τα καθιστούν περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμα.
Όλα τα παραπάνω έρχονται σε μια περίοδο που η εγχώρια ανάπτυξη των ΑΠΕ υπό το βάρος της κρίσης βρίσκεται σε μια πολύ κρίσιμη κατάσταση. Η τραπεζική χρηματοδότηση έχει σχεδόν διακοπεί, οι πληρωμές στους παραγωγούς ΑΠΕ καθυστερούν λόγω του ελλείμματος του Λογαριασμού ΑΠΕ αλλά και του ακόμα μεγαλύτερου ελλείμματος συνολικά της αγοράς ενέργειας και οι επενδυτές, μικροί, μεγάλοι, εγχώριοι και ξένοι, διστάζουν μπροστά σε αυτό που συνοπτικά ονομάζουν country risk.
Συμπερασματικά το ΗΛΙΟΣ, όπως και κάθε Ήλιος άλλωστε, μπορεί να είναι ζωογόνο ή καταστροφικό. Μπορεί να δώσει τεράστια αναπτυξιακή ώθηση στις ΑΠΕ συνολικά, επεκτεινόμενο στην πορεία και σε ΑΙΟΛΟΣ και ΗΦΑΙΣΤΟΣ και μια οικονομική ανάσα για τη χώρα ξυπνώντας τις παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας. Μπορεί όμως και να γκρεμίσει όσα με κόπο έχουν κτιστεί στον τομέα των ΑΠΕ και να υπονομεύσει την έξοδο της χώρας από την κρίση. Τα πρώτα δείγματα δεν είναι θετικά και επείγει οι σχεδιασμοί να αναθεωρηθούν στα κρίσιμα σημεία που θίξαμε.
Στη Ρουμανία του Τσαουσέσκου οι πολίτες φάνηκε να αποδέχονται τις κακουχίες μπροστά στον υπέρτατο εθνικό στόχο της απεξάρτησης της χώρας από τους δανειστές της μέχρι το 1989 οπότε, εν μέσω της εξέγερσης των λαών σε όλο το ανατολικό μπλοκ, ανέτρεψαν και στη συνέχεια εκτέλεσαν τον δικτάτορα με συνοπτικές διαδικασίες. Σε εμάς τα πράγματα μάλλον δε θα φτάσουν σε τέτοιες ακρότητες, αλλά παρόλα αυτά οι επόμενοι κυβερνώντες θα πρέπει να προσέξουν πολύ ώστε το ΗΛΙΟΣ να σχεδιασθεί με γνώμονα περισσότερο τις δικές μας ανάγκες και λιγότερο αυτές των δανειστών μας.
* Συντονιστής της Θεματικής Ομάδας Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής των Οικολόγων Πράσινων – Υποψήφιος στην Α’ Αθήνας 
