Ομιλία Αντώνη Πετρόπουλου για την Κοινωνική Οικονομία. Εκδήλωση των Οικολόγων Πράσινων στα Βριλήσσια , 25/1/12
Photo by Laura Mary
Ο όρος Κοινωνική Οικονομία καλύπτει ότι δεν κατατάσσεται στην κρατική ή την ιδιωτική οικονομική δραστηριότητα. Περιγράφει καταρχήν έναν οικονομικό τομέα, τον επονομαζόμενο Τρίτο Τομέα, περιέχει συγκεκριμένες επιχειρήσεις με βάση τη νομική τους μορφή και την κοινωφελή τους δράση, αλλά ευρύτερα αποτελεί και μια φιλοσοφία για την ειρηνική μετάβαση σε μια οικολογική και κοινωνικά δίκαιη οικονομία. Η Κοινωνική Οικονομία είναι συνεπώς η γνήσια Πράσινη Οικονομία, η οποία βεβαίως ουδεμία σχέση έχει με την ψευδεπίγραφη “Πράσινη Ανάπτυξη” άλλων κομμάτων.
Οι απαρχές της Κοινωνικής Οικονομίας χάνονται στα βάθη της προϊστορίας, πριν την ανακάλυψη της Γεωργίας και την πρώτη κεφαλαιακή συσσώρευση, όταν ακόμα οι ομάδες και οι νομάδες εικάζεται ότι μοιραζόντουσαν στις σπηλιές τα λίγα που είχαν. Από τότε οι ιδέες και οι πρακτικές δεν εξέλειψαν ποτέ και πουθενά, συνυπήρχαν αφανώς με όλα τα οικονομικά συστήματα και τις καταστάσεις – χαρακτηριστικό παράδειγμα ο συνεταιρισμός στα Αμπελάκια με 6,000 μέλη (1772-1812). Σε φιλοσοφικό επίπεδο, πολλοί παλαιοί και σύγχρονοι στοχαστές έχουν ασχοληθεί με την Κοινωνική Οικονομία, από τον Κροπότκιν και την ανάλυση του για την συμβολή της αλληλοβοήθειας στην ανθρώπινη εξέλιξη, μέχρι την Κοινωνική Οικολογία και τον Κοινοτισμό του Μπούκτσιν, την Αυτονομία και Αυτοδιαχείριση του Καστοριάδη, πρόσφατα την Μουτουαλιστική Οικονομία του Κάρσον, αλλά και την έρευνα της ‘Ελινορ Όστρομ πάνω στα Commons για την οποία κέρδισε το Νόμπελ Οικονομικών το 2009.
Η Κοινωνική Οικονομία παρουσιάζει παγκοσμίως ραγδαία ανάπτυξη την τελευταία δεκαετία. Είναι ενδεικτικό ότι το 2012 έχει ανακηρυχθεί Διεθνές Έτος των Συνεταιρισμών. Η Κοινωνική Οικονομία περιέχει σήμερα μια μεγάλη γκάμα θεσμών, τομέων και μορφών, όπως:
τοπικά νομίσματα και επιτυχημένα τοπικά αλληλέγγυα δίκτυα όπως αυτό του Βόλου (ΤΕΜ) και της Πάτρας (Οβολός), τον Εθελοντισμό γενικά, μικρές τοπικές Μη Κερδοσκοπικές και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, αγροτικούς & αγροτουριστικούς συνεταιρισμούς, κοινοτικούς ξενώνες, συνεταιριστικές τράπεζες και πιστωτικές ενώσεις, συνεταιρισμούς παραγωγών και καταναλωτών, Κοινωνικά Παντοπωλεία, Ιατρεία και Φαρμακεία, αυτοδιαχειριζόμενα καφενεία και εστιατόρια, δημοτικές κοινωφελείς επιχειρήσεις, δήμους ολόκληρους όπως αυτός της περίφημης Ανάβρας επίσης στη Μαγνησία, ή της Μαριναλέντα στην Ανδαλουσία, διάσημα οικοχωριά όπως το Γκαβιότας στην πολύπαθη Κολομβία και το Φίντχορν στην αναδυόμενη Σκωτία, ομίλους κολοσσούς όπως ο Μοντραγκόν στη Χώρα των Βάσκων και άλλοι στην μετα-χρεοκοπημένη Αργεντινή, αυτοδιαχειριζόμενα ταμεία αλληλασφάλισης και περίθαλψης, ενώσεις, ιδρύματα και δίκτυα όπως τα δίκτυα για το δίκαιο εμπόριο, το διεθνές δίκτυο WOOF για τον εθελοντισμό σε οργανικές φάρμες, αλλά και τα εθνικά προγράμματα Κοινωνικού Τουρισμού. Τέλος τα δίκτυα, τα εθνικά και διεθνή δίκτυα αυτοδιαχειριζομένων επιχειρήσεων, και φυσικά τα περίφημα κοινωνικά δίκτυα του διαδικτύου, το ανοικτό λογισμικό και τις κοινότητες που το συντηρούν, τους κορυφαίους συνεργατικούς ιστότοπους της Wikipedia, Indymedia και Wikileaks.
Σε πολιτικοιδεολογικό επίπεδο, το παγκόσμιο Πράσινο κίνημα γενικά ασπάζεται τις μορφές της Κοινωνικής Οικονομίας, και ειδικότερα τις αυτοδιαχειριζόμενες. Στις σημερινές δύσκολες συνθήκες, τη θεωρούμε μια ρεαλιστική και βιώσιμη στρατηγική εξόδου από την κρίση, μια άμεσα εφαρμόσιμη πράσινη λύση μετά την διπλή αποτυχία του κρατισμού και του νεοφιλελευθερισμού.
Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο δραστηριοποιείται από το 2000 το Social Economy Europe, ένα δίκτυο ενώσεων και φορέων της Κοινωνικής Οικονομίας, ενώ γίνονται συνεχής νομοθετικές προσπάθειες και από τους Ευρωπαίους Πράσινους, οι οποίες μάλιστα προβλήθηκαν σε πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε ο Ευρωβουλευτής μας στο Ευρωκοινοβούλιο τον περασμένο Οκτώβριο. Οι εισηγήσεις, που αποτέλεσαν πολύτιμη βάση και αυτής της παρουσίασης, δημοσιεύτηκαν σε ειδική έκδοση που μπορείτε να προμηθευτείτε δωρεάν.
Παρά την υιοθέτηση το 2003 κανονισμού για την Ευρωπαϊκή Συνεταιριστική Εταιρεία Κοινωνικής Οικονομίας, απουσιάζει ένα λειτουργικό πανευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για την αλληλέγγυα οικονομία, που θα ρυθμίζει την φορολογική αντιμετώπιση των κοινωνικών επιχειρήσεων, τις επιτρεπόμενες κρατικές ενισχύσεις σε αυτές, και την προτεραιότητα που μπορεί να τους δοθεί για δημόσιες και αυτοδιοικητικές προμήθειες. Ασαφή παραμένουν και τα εθνικά πλαίσια στις περισσότερες χώρες μέλη, και στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα ένα ερωτηματικό να πλανάται πάνω από τις αλληλέγγυες δράσεις σχετικά με την ενδεχόμενη εισφοροδιαφυγή και φοροδιαφυγή που ακούσια προκαλούν, τουλάχιστον από την αστική οπτική γωνία, και η οποία προκαλεί δισταγμούς για παράδειγμα στους καταστηματάρχες. Η απουσία πλαισίου δυσχεραίνει φυσικά και την επίσημη καταγραφή της δομής και λειτουργίας της κοινωνικής οικονομίας δημιουργώντας πιθανόν ένα φαύλο κύκλο ιδιότυπης ασυλίας. Μια επίσημη απάντηση της Εφορίας δεν υπάρχει για τα αλληλέγγυα δίκτυα που ξεφυτρώνουν σε όλη την επικράτεια και εύλογα αναρωτιέται κανείς αν σκοπεύουν να τα παγιδεύσουν με το πρόσχημα της εκστρατείας για την πάταξη της φοροδιαφυγής. Το γεγονός ότι τα περισσότερα αλληλέγγυα δίκτυα λειτουργούν διαδικτυακά, άρα με διαφανή τρόπο καταγράφονται οι συναλλαγές πιθανόν να επιτρέπει την φορολογική τακτοποίηση μέσω της επιβολής ενός μικρού, συμβολικού, γενικού φόρου πάνω στο κάθε δίκτυο και την τοπική και θεματική του οριοθέτηση σε υπαρκτές και βασικές ανάγκες – όχι ας πούμε σε υπηρεσίες και προϊόντα πολυτελείας.
Πέρα από γραφειοκρατικές ασκήσεις ισορροπίας στο Ευρωπαϊκό κέντρο, μερικές από τις οποίες δεν θα φτάσουν ποτέ στην περιφέρεια και τις τοπικές κοινωνίες, δεν πρέπει να χάνουμε την ουσία της Κοινωνικής Οικονομίας, που είναι η ειρηνική αλλαγή από τα κάτω, αυτόνομα, με δημοκρατικό έλεγχο και ενεργή συμμετοχή όλων, διατήρηση και αύξηση της απασχόλησης, τοπικότητα και ανεξαρτησία τόσο από το κεντρικό κράτος όσο και το ευρωπαϊκό υπερκράτος. Προσοχή όμως, γιατί ότι περιγράφεται ώς Κοινωνική Οικονομία δεν είναι αυτομάτως Κοινωνικά Δίκαιο. Υπάρχουν, για παράδειγμα, ΜΚΟ και ΜΚΟ, αυτή που βοηθάει να πρασινίσει επικοινωνιακά η πολυεθνική Shell (το λεγόμενο greenwashing) αλλά και αυτή που βοηθάει να σπάσει ο παράνομος αποκλεισμός της Γάζας.
Ας αναζητούμε και το ριζοσπαστικό στα πλαίσια της Κοινωνικής Οικονομίας, πέρα από το κύμα Φιλανθρωπίας που συνοδεύει – όπως η μολόχα την τσουκνίδα – τον νέο εργασιακό μεσαίωνα, ή την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη των πολυεθνικών. Όπως είπε η Αρουντάτι Ρόι για την Ινδία “αν η εταιρεία Vedanta φτιάχνει κάπου μια κλινική για καρκινοπαθείς, κάπου εκεί κοντά θα είναι και το βουνό με τον βωξίτη”. Αναζητούμε κάτι πέρα από το ροκάνισμα των ευρωπαϊκών πακέτων, που συχνά επέτειναν την τοπική διαφθορά και εξάρτηση αλλά και το μεταπολιτευτικό μοντέλο των αγροτικών συνεταιρισμών, πολλοί από τους οποίους κατέρρευσαν από την κακοδιαχείριση με την ανοχή των ελεγκτικών μηχανισμών. Κάτι έξω από το Εθνικό Ακαθάριστο Προιόν – Gross Νational Product – και μέσα στο Gross National Happyness ή την εθνική ακαθάριστη ευτυχία, δείκτη ο οποίος χρησιμοποιείται ήδη επισήμως στο – αρκετά ευτυχές – Μπουτάν.
Κοινωνική Οικονομία σημαίνει τελικά, αλληλοβοήθεια με σκοπό οφέλη για όλους και όχι υπερκέρδη για ολίγους, ώστε το μέτρο να μην είναι τα κέρδη αλλά ο άνθρωπος.
Η ζώσα Κοινωνική Οικονομία είναι η απόδειξη ότι η πράσινη πολιτική δεν αποτελεί άλλη μια πλάνη ή ουτοπία και ότι ο δρόμος μπορεί να ανοίξει με τις μικρές, καθημερινές, ειρηνικές επαναστάσεις μας.
